*Dr. Rodolfo John Ortiz Teope, PhD, EdD, DM
Isinusulat ko ito hindi dahil wala na akong pag-asa, kundi dahil ayokong manahimik habang unti-unting namamanhid ang ating lipunan. Sa bawat pagbukas ko ng balita, sa bawat ulat na may kasamang mga salitang “exposed,” “under investigation,” at “may nakulong na,” iisa pa rin ang pakiramdam na bumabalik sa akin—walang pagbabago. Parang umiikot lang tayo sa iisang bangin, paulit-ulit na nadudulas, paulit-ulit na nangangakong hindi na mauulit, pero laging bumabalik sa simula.
Nandiyan na ang flood control scandal. Hindi na ito lihim. Hindi na ito bulungan sa likod ng mga pinto ng kapitolyo. May mga imbestigasyon na, may mga dokumentong lumabas, at may mga opisyal ng DPWH sa Mindoro na nakulong na dahil sa hayagang korupsiyon sa mga insertions ng proyekto—mga linyang tahimik na isinisingit sa badyet, parang maliliit na sugat na hindi agad ramdam, pero unti-unting inuubos ang katawan ng bayan. Sa papel, may galaw ang sistema. May aksyon. May hustisya. Ngunit sa aktuwal na buhay, sa mga probinsya at siyudad, tila wala pa ring takot.
Nakakalungkot dahil kahit lantad na ang pandarambong, kahit alam na natin kung paano ninanakaw ang bilyon-bilyong pondo ng bayan, tila tuloy pa rin ang loob ng ilan na magnakaw. Parang walang aral. Parang walang konsensya. May mga politiko na tila sanay na sanay na sa ganitong kalakaran—ang mang-scam, ang manuhol, ang magkunwaring may kapangyarihan. May mga kontratistang kabisado na kung kanino lalapit at magkano ang katumbas ng katahimikan. May mga “government pictures” na ginagawang puhunan—isang logo, isang ID, isang pekeng papel—sapat na para manloko ng kapwa.
Mas masakit isipin na marami sa kanila ang hindi natatakot. Hindi sa batas. Hindi sa Diyos. Hindi sa sariling konsensya. They scam people in broad daylight. They pretend to be powerful. They usurp authority they never truly earned. Isang selfie lang kasama ang pangulo o isang mataas na opisyal—bigla na silang nagiging “malakas.” Bigla na silang nagiging untouchable. At may mga Pilipinong naloloko pa rin—dahil sa matagal nang kultura ng paghanga sa kapangyarihan, dahil sa takot na kwestyunin ang mukhang may koneksyon.
At minsan, may bumubulong na tanong sa isip ng marami: nabuwag nga ba talaga ang sindikato sa DPWH, o pinalitan lang ito ng panibagong sindikato? May mga nahuhuli, may mga napaparusahan, pero sa ilalim ng lahat ng ito, may pangambang ang nangyayari ay simpleng pagpapalit lamang ng mga pangalan, hindi ng sistema. Para bang ang upuan ay pareho pa rin—nag-iiba lang ang nakaupo. At kung ganito ang mangyayari, paulit-ulit lang tayong iikot sa parehong trahedya. Kaya mahalagang makita ng taumbayan hindi lang ang pagbagsak ng mga personalidad, kundi ang sinceridad ng reporma, ang tunay na pagbabago, at ang malinaw na transparency sa bawat hakbang. Dahil kung hindi ito mararamdaman at makikita, babalik at babalik lang ang parehong kuwento—parehong galit, parehong pangako, parehong pagkabigo.
Ngunit ang mas masakit dito ay hindi lang ang korupsiyon—kundi ang katotohanang nais nating linisin ang sistema, pero tila wala tayong maipapalit. Paano nga ba lilinisin ang pamahalaan kung ang ipapalit ay isa ring magnanakaw o kurakot? Paano aayos ang lipunan kung ang mga naghahangad mamuno ay pare-parehong galing sa iisang hulma—parehong pangalan, parehong galawan, parehong kasalanan? Wala na bang iba? Wala bang multiple choice? None of the above?
Sa dami-dami ng Pilipino, napakaraming maaaring pagpilian. May mga taong may prinsipyo. May mga taong may integridad. May mga taong malinis ang hangarin para sa bayan. Ngunit sila’y nananahimik—nasa academe, nasa propesyon, nasa komunidad—piniling umiwas sa maruming pulitika dahil alam nilang sisirain sila ng sistema bago pa sila makapasok. At habang sila’y tahimik, sila-sila pa rin ang nasa poder ng pamahalaan.
Sa dami ng ganitong sitwasyon, maraming sumisigaw ng pagbabago. People Power Revolution daw. Pero ilan na ba ang People Power na ating dinaanan? At ano ang naging bunga? Sa halip na kaayusan, mas naging magulo ang lipunan. Sa halip na pagbabago, mas dumami pa ang magnanakaw. Mas naging tuso. Mas naging garapal. Maraming sumisigaw ng pagbabago, ngunit sa totoo lang, hindi pagbabago ang nais—nais lamang pumuwesto, para sila naman ang magnakaw.
Bakit ganyan? Dahil ayaw nating harapin ang masakit na katotohanan: ang problema ay hindi lang ang lider—ang problema ay ang sistemang paulit-ulit nating pinapayagan. Ang solusyon ay hindi sigaw sa lansangan lang, kundi paggising ng isipan. Hindi na sapat ang People Power sa panahong ang galit ay madaling manipulahin at ang rebolusyon ay nagiging shortcut sa kapangyarihan.
Ang tunay na kapangyarihan ay naroon pa rin—sa pagpili. Sa balota. Sa pag-aaral. Sa pagiging mapanuri. Kailangan nating gamitin ang isip, hindi lang ang emosyon. Hindi na puwedeng tatanggap ka ng pera para bumoto. Hindi na puwedeng maging panatiko dahil minsan kang natulungan. Hindi na puwedeng ang tanong ay “Ano ang makukuha ko ngayon?” kundi “Ano ang mangyayari sa bayan bukas?”
Isipin natin ang bayan. Isipin natin ang kinabukasan. Isipin natin ang pamilya at ang mga anak na magmamana ng mga desisyong ginagawa natin ngayon. Huwag nating sukatin ang lider sa kung magkano ang ibinigay niya, kundi sa kung anong uri ng bansa ang kaya niyang itayo. Dahil ang boto ay hindi pabuya—ito ay pananagutan.
Nakikita ko rin naman ang intensyon ng pamahalaan na linisin ang lipunan. Hindi ko iyon itinatanggi. May mga operasyon, may mga pag-aresto, may mga pangalang inihahain sa publiko bilang patunay na may ginagawa. Ngunit tila kulang pa ang bigat. Dahil kung ang mensaheng nararamdaman ng tao ay “may nakukulong, pero may mas marami ang nakakalusot,” ang epekto nito ay hindi takot kundi kapal ng mukha. Nagiging sugal ang korupsiyon—kung malas ka, kulong; kung swerte ka, yaman at impluwensiya.
Ang tunay na trahedya rito ay hindi lamang ang perang ninakaw. Ang mas malalim na sugat ay ang kulturang unti-unting hinuhubog—isang kulturang nasasanay. Nasasanay sa eskandalo. Nasasanay sa galit na mabilis mapagod. Nasasanay sa imbestigasyong walang malinaw na dulo. Paulit-ulit ang siklo: may malaking isyu, may ingay, may pangako, tapos katahimikan. Hanggang makalimutan. Hanggang may susulpot na namang bago—mas garapal, mas mapanakit, mas hayag.
At dito nagiging tunay ang aking pangamba—not because corruption survives, but because it is slowly being forgiven by silence. Ang pinakanakakatakot na yugto ng isang nabubulok na lipunan ay hindi kapag lantaran ang pagnanakaw, kundi kapag ang galit ay napapalitan ng pagod, at ang pagod ay nagiging dahilan para tumingin na lang sa ibang direksyon. Kapag ang kasamaan ay hindi na kinokondena, kundi tinatanggap bilang normal.
Darating ang araw—kung hindi pa ito dumarating—na ang mga anak natin ay hindi na magtatanong kung bakit may korupsiyon, kundi kung bakit tayo nanahimik. At wala tayong maisasagot. Dahil ang katahimikan ng mabuti ay mas malakas na pahintulot kaysa sa ingay ng masasama. Sa bawat eskandalong hinayaang malimot, may isa na namang magnanakaw ang natutong huwag matakot.
Hindi tayo talo dahil mahina ang batas. Talo tayo kapag ang batas ay nagiging palabas lamang. Kapag ang pagkakulong ay nagiging simboliko, at ang hustisya ay nagiging negotiable. Kapag ang takot ay pansamantala, at ang lakas-loob ng mga kurakot ay nagiging permanente. Sa ganitong sistema, ang aral ay malinaw: magnakaw ka lang nang maayos, at lilipas din ang lahat.
Ayokong mamana ng susunod na henerasyon ang isang bansang sanay nang makalimot. Ayokong ituro sa kanila na ang pagiging disente ay kahinaan, at ang panlilinlang ay diskarte. Dahil sa sandaling iyon, hindi na pera ang ninanakaw sa atin—kinukuha na ang ating pagkatao bilang isang bayan.
Kung hindi tayo kikilos ngayon, kung papayag tayong mapagod, kung hahayaan nating lumipas na naman ito na parang dati, darating ang panahon na wala nang matitirang galit—at kasabay noon, wala na ring matitirang pag-asa. At kapag nawala ang pag-asa, ang bansa ay buhay na lamang sa mapa, pero patay na sa konsensya.
At iyon ang krimen na wala nang makukulong.
_____
